Jacob Zondervan

Oogetuige Jacob Zondervan Bij uitbreken vd oorlog 44 jaar

Mijn opa Jacob Zondervan werkte tijdens de oorlog als medewerker Personeelszaken bij de Psychiatrische Inrichting te Franeker. Hij had zijn kantoor in de z.n. achterpoort. Hij was ooggetuige , samen met z’n zoon Jelke, van de gedwongen evacuatie van de Joodse patienten.

Hier volgt een op schrift gesteld ooggetuigen verslag.

Op een morgen verscheen een vrachtwagen voor het gesticht waaruit stapten S. en K. Ze gingen naar Dr. Zeeger, geneesheer bij de stichting “Vogelenzang” en eisten van hem de overgave van de Joodse patiënten. Dr. Zeegers voelde hier niet voor. Hij vertelde S. dat zijn patiënten niet op die wijze (vrachtwagen ) vervoerd konden worden, meerdere van hen waren invalide, doodziek of bedlegerig. Hij weigerde de patiënten , die tussen al de andere patiënten rondliepen of lagen en dus niet te herkennen waren, aan te wijzen. Dr. Zeegers werd daarop prompt gearresteerd. Hier trokken S. en K. met veel bombarie de inrichting binnen. Bedreigden meerdere personeelsleden met hun revolvers en eisten overgave der Joodse patiënten. Het volgende slachtoffer was Dr. Hommers, eveneens geneesheer der stichting Vogelenzang” Ook deze weigerde en werd weggevoerd. Op de zelfde manier werd gehandeld met Hoofdverpleegster Hartendorff, Verkaik,en de verpleegster van Harten die allen weigerden iets aan te wijzen en in arrest werden gesteld. De stemming van S.en K. werd er niet beter op en zij dreigden verschillende personeelsleden te zullen neerschieten. Op een gegeven moment kwam het tot handtastelijkheden toen een verpleger v.d. Galiën met S. in handgemeen raakte. v.d. Galiën kreeg een klap op zijn hoofd.

Naar mij nog voorstaat zijn de Joodse patienten tenslotte aangewezen omdat verder weigeren nodeloos meer slachtoffers zou kosten.

Om ± half een die middag werden de patiënten daarna in de vrachtauto gebracht van welk treurig schouwspel wij (mijn zoon en ik) toen getuige waren. Mijn zoon had zich voorgedaan als verpleger en kon als zodanig het terrein betreden.
De Academiestraat , waar het gesticht is gelegen, was aan beide kanten voor publiek gesloten waaraan gretig werd meegewerkt door de Franeker hulplandwacht . Zoo zag ik o.a.de landverrader S.P. hulp landwachter of zoiets van dien aard, ijverig meehelpen aan de afzetting der Academiestraat. Verder de politieman IJ.B. . Voor de ingang der inrichting stond een luxe auto met moffen. Het leken me enkele hoge oomes van de S.D. uit Leeuwarden te zijn.
Voor de inrichting stond eveneens een vrachtwagen. In de poort zag ik toemalige inspecteur van Politie S. en K. Verder was de hoofd agent B. bezig met het in ontvangst nemen der distributtiebescheiden en/of persoonsbewijzen. De vrachtauto werd met het achtereinde rechts van de ingang der inrichting gereden en toen begon de vreeselijke uittocht. De verpleegsters van Vogelenzang kwamen allemaal in de poort en stelden zich aan weerzijden op.. Één voor een kwamen de patiënten en werden in de vrachtauto gebracht waarbij de verpleegsters zich voor de Duitschers drongen om de patiënten te helpen. We zagen hoe doodzieke patiënten in de wagen werden gedragen. Zoals te begrijpen valt , werd er weinig gesproken en waren alle aanwezigen teneergeslagen en met een bijna niet in bedwang te houden haat tegen dit liederlijke optreden vervult.
Toen de vrachtwagen vol was zag ik een zuster van de stichting “Vogelenzang” eveneens de vrachtwagen inging om de zieke patiënten bijstand te verleenen. Ze was gekleed in een zwarte verpleegsters mantel en had een verpleegsterskap met sluier op . Naar men mij toen vertelde is zij met de patienten is meegegaan.
Heb gezien dat deze ellendelingen, met wellust , deze arme menschen naar hun verderf hebben gevoerd.
Hoop dat dit verslag er toe mag bijdragen dat met hen korte metten wordt gemaakt.

luisterpost en drukkerij

Omdat de verbindingen steeds moeilijker werden was bij Jacob Zondervan en z’n vrouw Lokje Zondervan -van der Heide thuis een volledige luisterpost en drukkerij geïnstalleerd door z’n zoon Jelke. Daar drukte Jacob de pamfletten o.a. van de BBC en die geschreven werden door z’n zoon Jelke. Normaal werden iedere twee dagen een uitgave verzorgd terwijl bij bijzonder nieuws of belangrijke waarschuwingen voor de bevolking een extra-nummer werd uitgegeven. Uitstekend werk werd verricht door Ske Hemstra en J.P.Reehoorn, laatst genoemde hield het hield het verspreidingssysteem voortdurend in tact.
Door een met grote zorg en overleg georganiseerde verspreidingssysteem is het de vijand nimmer gelukt deze dienst op te rollen integenstelling met vele andere illegale bladen welke regelmatig slachtoffers onder hun mede werkers moesten tellen.

Mijn tante S.A.M. Wafelaar -Zondervan heeft voor mijn opa , van wege z’n bijdragen in het Verzet het Verzetsherdenkskruis posthuum mogen ontvanen uit handen van H.K.H. prinses Margriet