Provincieverhaal Utrecht

Toen in mei 1940 Duitsland Nederland de oorlog verklaarde, werd bij de Grebbeberg bij Rhenen dagenlang strijd gevoerd. De veel minder goed bewapende Nederlandse soldaten wisten onverwacht lang de Duitsers op afstand te houden. Toen echter werd Rotterdam gebombardeerd en dreigden de Duitsers op vergelijkbare wijze andere steden zoals Utrecht in de as te leggen. Daarom capituleerde Nederland. Vijf jaar bezetting volgden. Na de Bevrijding werd bij de Grebbeberg een nationaal monument ter herdenking van de veldslag opgericht. De gevallenen vonden een laatste rustplaats op het militaire ereveld, boven op de berg.

De Duitse bezetter had overal in Europa grote kampen ingericht om politieke gevangenen en Joden op te sluiten. In Amersfoort werd in 1941 ook een kamp ingericht, een Polizeiliches Durchgangslager aan de Appelweg. Aanvankelijk werd het kamp, een gewezen Nederlands legerkamp, door de Wehrmacht beheerd. Later werd een groep Duitsers hier gelegerd, die werd getraind om een strafkamp te leiden. In augustus 1941 arriveerden de eerste 195 gevangenen uit een opgeheven kamp bij Schoorl. Daar waren ze nog redelijk netjes opgevangen, maar hier in Amersfoort werden ze direct fysiek gemolesteerd en sadistisch behandeld. Het kamp Amersfoort zou daar berucht om worden: er was weinig toezicht en de bewakers konden hun gang gaan.

In IJsselstein is de Tweede Wereldoorlog betrekkelijk rustig verlopen. Direct oorlogsgeweld heeft hier nauwelijks plaatsgevonden. Kort voor het uitbreken van de oorlog wordt bekend dat ondere andere IJsselstein is aangewezen als opvangcentrum voor evacués uit het gebied tussen de Grebbelinie en de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Na inventarisatie kunnen 400 katholieke en 600 protestantse evacués worden ondergebracht. De vluchtelingen keren na de meidagen van 1940 weer huiswaarts. In 1944 wordt IJsselstein opnieuw gevraagd vluchtelingen uit de frontlinie rondom Arnhem en Oosterbeek op te vangen. Zij worden in verband met het voedselprobleem vooral ondergebracht bij boerengezinnen.

In de vroege ochtend van 10 mei 1940 werd de stad Utrecht wakker van het ronkende geluid van vliegtuigmotoren. Spannende dagen volgden maar de ongelijke strijd dwong Nederland tot een spoedige capitulatie. Op 14 mei was de Duitse overwinning een feit, het begin van een vijf jaar durende bezetting. Het leven in Utrecht veranderde hierdoor. Aanvankelijk leken de gevolgen van de bezetting mee te vallen. Maar gaandeweg kregen steeds meer Utrechters te maken met de donkere keerzijde van het leven in oorlogstijd: razzia’s, verplichte arbeid in Duitsland, vervolging van joden arrestaties, terechtstellingen, honger en koude. Gebeurtenissen die het leven van veel Utrechters hebben getekend en die hun weerslag hebben gevonden in verhalen en documenten.